W sercu Kampinoskiego Parku Narodowego, wśród malowniczych krajobrazów Mazowsza, kryją się niezwykłe schronienia dla nietoperzy — niewielkie piwniczki ziemne, które stały się bezpiecznym azylem dla tych latających ssaków. Aktualnie takich obiektów w Parku jest 195. Większość z nich to pozostałości nieistniejących już dawnych osad i gospodarstw. Dzięki wsparciu finansowemu ze środków funduszu leśnego, parkowe piwniczki zyskały nowe życie i będą służyć przyrodzie przez następne lata.

Tabliczna informacyjna na jednej z piwniczek fot. Magdalena Stępińska

Adam Olszewski jest leśnikiem i chiropterologiem, który od ponad 20 lat pracuje w Kampinoskim Parku Narodowym. Każdej zimy wyrusza on na inspekcję powyższych obiektów i monitoruje liczbę zimujących tam nietoperzy. Na terenie Parku stwierdzono aż 16 z 28 gatunków nietoperzy, jakie występują w Polsce.

- Z biegiem lat widzimy wzrost populacji tych ssaków w zajmowanych obiektach. Kiedy zaczynaliśmy, w wielu piwniczkach nie znajdowaliśmy nietoperzy lub były tylko pojedyncze osobniki, dziś mamy takie, w których zimuje nawet ponad trzydzieści nietoperzy. To pokazuje, jak dobrze te schronienia spełniają swoją funkcję i że to świetny przykład długotrwałej inwestycji w przyrodę na lata – mówi Adam Olszewski.

Aby zapewnić nietoperzom jak najlepsze warunki do hibernacji, piwniczki te zostały odpowiednio dostosowane poprzez trwałe ich zamknięcie oraz zamontowanie w nich specjalnych cegieł „dziurawek” oraz wiszących płacht naściennych, pod którymi nietoperze chętnie hibernują. Ale to nie wszystko — schronienia te służą także innym gatunkom zwierząt. Wymurowane betonowe podesty przy schodach i ułożone na ziemi drewniane konstrukcje obsypane piaskiem i liśćmi - ułatwiają dostęp i zimowanie płazom i gadom szukającym schronienia w tym trudnym dla nich okresie.

Wielokrotnie, w czasie zimy, w piwniczkach napotykano się na dziesiątki osobników traszek, padalców, zakopanych w piasku grzebiuszek, ropuch szarych, czy śpiących w szczelinach - hibernujących żmii zygzakowatych i zaskrońców.
Najliczniej występującymi lokatorami zimowych piwniczek z chiropterofauny są: gacek brunatny i mopek zachodni, którego z każdym rokiem stwierdza się coraz więcej.
Każdą piwniczkę wyposażono w tabliczkę informującą o jej przeznaczeniu. Dzięki temu, w większości przypadków, udaje się ochronić obiekt przed nieumyślnym jego zniszczeniem przez „zainteresowanych turystów”. Wszystkie piwniczki są zamykane na kłódkę, do której klucz mają jedynie pracownicy Parku.
Prócz prac remontowych, ze środków funduszu leśnego, zakupiono również specjalne schrony na okres letniej aktywności nietoperzy, które rozwieszano w terenie i które także są regularnie monitorowane przez Adama Olszewskiego.

Mopki zachodni hibernujące w przymocowanych do sufitu cegle dziurawce fot. Magdalena Stępińska

Piwniczki i schrony dla nietoperzy w Kampinoskim Parku Narodowym to nie jedyne inicjatywy związane z ochroną tych pożytecznych ssaków, które są realizowane w kraju przez Lasy Państwowe. Aktualnie DGLP  zaangażowana jest w kilkuletni, międzynarodowy projekt pt.: „LIFE PODKOWIEC PLUS: powrót do lasu – ochrona siedlisk rozrodczych nietoperzy w ujęciu całościowym” LIFE20 NAT/PL/001427” — program mający na celu poprawę stanu ochrony dziewięciu zagrożonych gatunków nietoperzy w Europie Środkowo-Wschodniej. 

Więcej o projekcie "LIFE PODKOWIEC TOWERS" można przeczytać TUTAJ

Działania realizowane są równolegle w czterech krajach: Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii. Beneficjentem koordynującym projekt jest Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura”.

- Lasy Państwowe od las bardzo aktywnie działają na rzecz ochrony przyrody. Obecnie realizowany projekt obejmuje kompleksowe działania na rzecz ochrony miejsc rozrodu nietoperzy, w tym remonty starych budynków i adaptację nowych schronień na terenie Europy. W Polsce zostanie wybudowanych 10 wież pełniących rolę letnich schronień (w 5 przypadkach – również i zimowych) oraz 100 mniejszych, przejściowych schronień w okresie aktywności nietoperzy tzw. leśnych chatek dla nietoperzy - wymienia Agata Lichocka z Zespołu ds. Projektu LIFE.

Na terenie naszego kraju projekt jest realizowany przez nadleśnictwa dolnośląskie, śląskie, małopolskie i podkarpackie. Prace związane z budową wież rozpoczną się najprawdopodobniej jeszcze w tym roku.

Leśna chatka dla nietoperzy. Fot. archiwum Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „Pro Natura”

Dodatkowo, na początku roku Lasy Państwowe we współpracy ze Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i z Babiogórskim Parkiem Narodowym, rozpoczęły kolejny projekt np. „Nocne życie lasu” skierowane ochronie jednej z najmniejszych sów Polski - włochatki i nietoperza – mopka zachodniego. 

Więcej o projekcie "NOCNE ŻYCIE LASU" można przeczytać TUTAJ

Projekt obejmuje prace inwentaryzacyjne na południu Polski, stworzenie nowych miejsc pełniących funkcje schronień i różnego rodzaju działania o charakterze edukacyjnym. Realizację zaplanowano na lata 2024-2029, a sam projekt finansowany jest z Funduszy Unijnych.