Jeszcze trzy dekady temu liczbę podkowców małych w Polsce szacowano na zaledwie około 100 osobników, dziś ich populacja to ok. 16 tys. osobników, zaś liczba stanowisk rozrodu przekroczyła 100. Choć te wyniki są imponujące, projekt „LIFE+ Podkowiec Towers” pokazuje, że to dopiero początek długofalowych działań na rzecz ochrony tego gatunku, który przez wiele lat zmagał się z dramatycznie niskim poziomem liczebności.

„Wszystko, co udało się osiągnąć w Polsce, stanowi teraz ważny punkt odniesienia dla całej Europy. Projekt „LIFE+ Podkowiec Towers” jest przykładem efektywnych działań ochronnych, które mogą być wdrażane na szeroką skalę. Dlatego współpraca z partnerami z Czech, Słowacji i Rumunii, którzy na swoim terenie mają ważne stanowiska podkowców, jest kluczowa” – mówi Agata Lichocka, kierownik działań LP w projekcie „LIFE+ Podkowiec Towers”,  z Wydziału Ochrony Przyrody Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.

Warsztaty w Baligrodzie – Nauka w praktyce

Na początku września Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura” – stowarzyszenie od 30-stu lat zaangażowane w ochronę podkowca małego w Polsce, a obecnie koordynator „LIFE+ Podkowiec Towers” wraz z Lasami Państwowymi zorganizowali  intensywne międzynarodowe warsztaty ochrony nietoperzy. Wzięli w nich udział eksperci z Polski, Rumunii, Słowacji, Wielkiej Brytanii oraz Chorwacji, a także przedstawiciele Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz niektórych parków narodowych (Ojcowski Park Narodowy i Karkonoski Park Narodowy).

Warsztaty skupiały się na praktycznych aspektach bezkonfliktowego współużytkowania domów przez ludzi i nietoperze, dostosowywania budynków do potrzeb podkowców i innych gatunków nietoperzy, jak również tworzenia nowych schronień w miejscach, gdzie zwierzęta te będą mogły czuć się bezpiecznie. Uczestnicy mieli również możliwość przetestować świeżo zyskaną wiedzę w praktyce: cała grupa dostała za zadanie przystosować dla nietoperzy drewniany, położony na leśnej polanie obiekt, który dotąd pełnił wyłączną rolę magazynu na karmę dla żubrów, a obecnie Nadleśnictwo Baligród zgodziło się, aby służył również potrzebom nietoperzy. W ruch poszły piły, młotki i wkrętarki i oto w Bieszczadach powstało kolejne, drugie już specjalnie dedykowane podkowcom bezpieczne schronienie, jakie przygotowano tym niezwykłym zwierzętom.

Pierwszym, jakie powstało jest zaadaptowany we wspólnym  działaniu RDOŚ z Rzeszowa, Nadleśnictwa Baligród i PTPP „pro Natura” budynek dawnego magazynu nasion w Bukowcu, trzecim zaś  będzie wieża dla nietoperzy, która powstanie w ramach „LIFE+ Podkowiec Towers”, również w Nadleśnictwie Baligród.

„Te warsztaty były wspaniałą okazją, aby podzielić się naszymi doświadczeniami w ochronie nietoperzy, oraz rozwiązaniami jakie wypracowaliśmy podczas 30-stu lat realizacji Programu ochrony podkowca małego w Polsce. To przecież największy tego typu program w Europie. Mam nadzieję, że udało nam się zainspirować  uczestników i dowieść, iż współcześnie ochrona nietoperzy to znacznie więcej, niż tylko zabezpieczanie zimowisk i wieszanie budek. Bez rozwiązań, jakie wypracowaliśmy i wdrażamy w „LIFE+ Podkowiec Towers” część gatunków nie ma większych szans, aby ich populacje przetrwały w dobrej kondycji nawet kilka, kilkanaście najbliższych lat - komentuje Rafał Szkudlarek z PTPP „pro Natura”.

Podkowiec mały – gatunek wymagający ochrony

Podkowiec mały to gatunek nietoperza, który w Polsce występuje wyłącznie w południowych regionach kraju. W okresie letnim zakłada swoje kolonie rozrodcze w starych kościołach, na strychach budynków oraz w innych miejscach, które zapewniają im odpowiednie warunki schronienia i wychowania potomstwa. Młode nietoperze przez kilka tygodni uczą się latać w budynku, na niewielkiej przestrzeni strychu czy poddasza. To cecha charakterystyczna nie tylko dla podkowców, ale i dla niektórych nocków. Dlatego dostępność tego typu kryjówek dla części nietoperzy jest kluczowa, aby zapewnić bezpieczeństwo i rozwój populacji.
Niestety, z biegiem lat liczba takich miejsc niepokojąco maleje z powodu zmian w krajobrazie, nowych technologii budowlanych i barier, które coraz skuteczniej oddzielają dzienne schronienia od miejsc żerowania. W odpowiedzi na te wyzwania, w ramach projektu „LIFE+ Podkowiec Towers”, zaplanowano budowę sztucznych schronień bezpośrednio w lasach, w środowisku dla nietoperzy bezpiecznym i nie wymagającym długich i ryzykownych przelotów. Stąd zaplanowano wybudowanie wież, które będą pełnić funkcję schronień rozrodczych, leśnych chatek – zapewniających schronienia nocne i dzienne oraz kwatery godowe, jak również podziemnych korytarzy, mających pełnić funkcję zimowisk. To rozwiązania nie tylko dla podkowców, ale również wszystkich innych gatunków nietoperzy, jakie występują w naszych lasach.

Projekt „LIFE+ Podkowiec Towers” – rozwiązania na szeroką skalę

W ramach projektu „LIFE+ Podkowiec Towers” w Polsce zbudowanych zostanie 10 modelowych wież o wysokości 15 metrów, które przypominają kształtem drewniane wieże cerkiewne południowej Polski. Każda wieża będzie miała różne strefy temperatur, które umożliwią podkowcom wybór optymalnych warunków w zależności od pogody i pory dnia. Dodatkowo, wieże będą wyposażone w piwnice, do których nietoperze będą miały zapewniony swobodny dolot. Obok każdej z wież stanie po 10 tzw. „leśnych chatek” – niskich, walcowatych konstrukcji ze spadzistym daszkiem, które będą pełnić rolę schronień przejściowych. Zgodnie z planem, na terenie nadleśnictw zaangażowanych w projekt, powstanie 100 takich chatek, z czego 80 już zostało ukończonych.

„Przez 30 lat, z zespołem pracowaliśmy w różnych częściach Europy, próbując poprawić warunki dla podkowca małego. Nigdy czegoś takiego nie widziałem. Myślę, że to najlepszy nietoperzowy projekt LIFE, jaki kiedykolwiek widziałem. Kryje się za tym filozofia. Ci ludzie nie tylko próbują poprawić schronienie tutaj i tam. Oni pomyśleli o wszystkim, czego ten gatunek potrzebuje i próbują umieścić to w środowisku naturalnym” – mówi Henry Schofield z Uniwersytetu Sussex, były dyrektor ds. ochrony przyrody w Vincent Wildlife Trust, który przez ponad 30 lat angażował się w projekty ochrony nietoperzy na całym świecie.

Vincent Wildlife Trust to organizacja z 50-letnim doświadczeniem w dziedzinie ochrony dzikiej przyrody (ssaków) na terenie Wielkiej Brytanii, Irlandii i Europie kontynentalnej.

Kolejne kroki i międzynarodowa współpraca

Warsztaty w Baligrodzie były tylko jednym z etapów działań projektu „LIFE+ Podkowiec Towers”, który jest współfinansowany z Funduszy Europejskich i NFOŚiGW. Dzięki tak intensywnej współpracy między różnymi organizacjami i krajami, projekt ma szansę na długofalowe efekty w ochronie podkowców nie tylko w Polsce, ale i w innych częściach Europy.

W ramach dalszych działań, uczestnicy warsztatów udali się również do Nadleśnictwa Rymanów, by na własne oczy zobaczyć przebieg budowy wieży, zimowiska a także obejrzeć gotowe już leśne chatki dla nietoperzy. Kolejnym krokiem będzie finalizacja budowy 10 wież w 10 nadleśnictwach w Polsce.

„Warsztaty i wizytacje na terenie Lasów Państwowych były świetną okazją do wymiany doświadczeń oraz nauki od siebie nawzajem. To właśnie dzięki takiej współpracy możemy skutecznie chronić podkowce na większą skalę” – dodaje Agata Lichocka (LP).

Więcej informacji o projekcie LIFE+ Podkowiec Towers znajduje się na stronach: https://lifepodkowiectowers.pl/ ,  LIFE Podkowiec Towers i FB: https://www.facebook.com/KrainaPodkowca

Leśna chatka - tymczasowe schronienie dla nietoperzy fot. Daniel Hargreaves